Hematopoetik kök hücrelerin klinik kullanımı

Abstract

Hematopoetik kök hücreler (HKH) klinik olarak 1950’lerden beri kullanılmaktadır. Kemik iliğinin benign rahatsızlıklarında (Örn. Edinsel ağır aplastik anemi, Fankoni anemisi, Talasemi majör, Orak hücreli anemi gibi) terapötik ve malign rahatsızlıklarında postremisyon tedavi konsolidasyonu amaçlı kullanıma rutin olarak girmesi yetmişli yıllara doğru olmuştur. Yılda artık 10-80 bin HKH nakli yapılmakta olup, bir milyonuncu nakil yakın zamanda yapılmıştır. Ülkemizde yapılan işlemlerde son beş yıl içerisinde nakil merkezi sayısı ikiye katlanmış ve toplam nakil sayısı 3.000’lere ulaşmıştır. Bu evrensel ve standart tedavi yönteminin başarısı, onarım tıbbı amaçlı çalışmaların da hızlanmasına yol açmıştır. Kardiyoloji bu alanda başı çekmiş, takiben nörolojik bilimler ve karaciğer rahatsızlıklarında kemik iliği veya çevre kanı tabanlı HKH’lerin çeşitli rahatsızlıklarda deneysel amaçlı klinik kullanımının arttığı gözlenmiştir. Ülkemizde de bu konuda az sayıda klinik araştırma yapılmıştır. Bu konuda erişkin kök hücrelerin, mezenkimal kök hücreler (MKH) dışında standart kinik kullanımına ait bir gelişme yaşanmazken, MKH ve diğer erişkin ve embriyonik kök hücrelerin onarım tıbbındaki araştırmaları olanca hızıyla devam etmektedir. Ülkemizde HKH nakli yayınlanmış standart evrensel endikasyonlarda uygulanmakta ve geri ödenmekteyken, hematoloji dışı erişkin HKH’lerin kullanımı T.C. Sağlık Bakanlığı’nın yasal iznine tabidir. Diğer yandan embriyonik kök hücrelerin klinik kullanımı tamamen yasaklanmıştır. Bu derlemede standart klinik kullanım, endikasyonları, tipleri, sık komplikasyonları ile ülkemizde yürütülmüş olan HKH tabanlı onarım tıbbı yaklaşımları gözden geçirilmiştir.

Hematopoietic stem cells (HSC) have been used clinically since the 1950s. Towards the seventies, they have been started to be used routinely for therapeutic purpose in benign disorders of bone marrow (e.g. acquired severe aplastic anemia, Fanconi anemia, Thalassemia major, sickle cell anemia) and for postremission treatment consolidation purpose in malign disorders of bone marrow. Currently, 10 to 80 thousand HSC transplantations are performed annually and the one millionth transplantation was performed recently. Regarding the procedures performed in our country, the number of transplantation centers doubled during the last five years and the total number of transplantations reached 3,000s. The success of this universal and standard treatment method has accelerated studies on regenerative medicine. In this respect, cardiology has led the way, followed by neurological sciences and liver disorders and it was observed that the clinical use of bone marrow or peripheral blood HSCs for experimental purpose in various disorders has increased. In our country, a limited number of clinical research has been conducted on this subject. Hereof, while there is no development involving the standard clinical use of adult stem cells except for mesenchymal stem cells (MSC), researches on MSC and other adult and embryonic stem cells in regenerative medicine are ongoing at full speed. In our country, while HSC transplantation is performed in published standard universal indications and reimbursed, usage of non-hematologic adult HSCs is subject to legal permission from Turkish Republic’s Ministry of Health. On the other hand, clinical use of embryonic stem cells is forbidden completely. In this review, we aimed to overview HSC based regenerative medicine approaches conducted in our country in terms of standard clinical use, indications, types, and frequent complications.